Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklar Nasıl Beslenmeli?

Melis DEMİRYAS
Yayın : 30.01.2013 - Güncelleme : 03.09.2024

Sağlıksız beslenen çocuklarda görülebilecek en büyük sağlık sorunu, çağımızın hastalığı obezite ve ardından gelebilecek obezitenin yol açtığı genç yaşta oluşabilecek kalp damar hastalığı, diyabet, tansiyon, böbrek fonksiyonlarında bozukluk, mide rahatsızlıkları, demir eksikliği ve bu eksikliğin neden olabileceği birçok hastalık görülebilir.

Bunun yanı sıra, yetersiz beslenme sonucu gelişim bozuklukları ve konsantrasyon problemleriyle de sıklıkla karşılaşılmaktadır. Peki öyleyse çocuklarımızın beslenmesinde neleri eksik etmemeliyiz?

İşte, Beslenme  Uzmanı ve Diyetisyen Ayça Ilıca Murat’ın anne babalara önerileri. 

 Çocuklarda iştahı etkileyen en büyük etkenlerden birisi öğün aralarında abur cuburla karnını doyurmalarıdır.  

Okul Öncesi Çağındaki Çocuklar İçin Faydalı Beslenme Bilgileri

1. Çocuğa Kahvaltı Alışkanlığı Kazandırılmalı 

Yapılan fiziksel aktivite göz önünde bulundurularak çocukların günlük beslenme düzeni ayarlanmalıdır. Bu yaş grubundaki çocukların günlük olarak her besin grubundan tüketmesi sağlanmalıdır. Bu besin grupları süt ve süt ürünleri, et grubu, sebze –meyve grubu, yağ grubu ve tahıllardan oluşmaktadır. 

• Kahvaltıda Ne Yemeli? 

Bu dönemde özellikle dikkat edilmesi gereken bir nokta, kahvaltı yapma alışkanlığının oluşturulmasıdır. 1-2 dilim peynir çeşitleri, tam tahıllı ekmek, zeytin, pekmez - bal, süt, duyarlığı olmayan çocuk için haftada 4-5 yumurta veya omlet, taze meyve, evde yapılmış kuru meyveli kek veya börek, çocukların kahvaltılarında olabilecek gıdalardır.

2. Her Öğün İçinde Karbonhidratı, Proteini ve Yağı İçermeli 

Bu yaş grubu çocukların oldukça aktif oldukları ve gelişimlerinin en yüksek düzeyde seyrettiği düşünülerek, gereksinimleri karşılayacak, hem besleyici değeri yüksek hem de çocukların severek tüketebileceği gıdalarla beslenmesi gerekmektedir.

Her zaman olduğu gibi her öğün kendi içerisinde yeterli miktarlarda karbonhidrat, protein ve yağ içermelidir. Mutlaka kahvaltı arkasına ara öğün, öğle yemeği, bunu takip eden bir veya iki küçük ara öğün ve akşam yemeği , okul çocuğunun gereksinimlerini karşılayacak yemek sistemidir. 

Yemek zamanını mümkün olduğunca keyifli hale getirin. Çocuğunuza yemek yemesi için baskı yapmayın. Çocuğunuzu tabağını "silip süpürmesi" için zorlamayın. Bu, çocuğunuzun çok fazla kilo almasına neden olabilir. Gün içinde atıştırmalıklar kısıtlanmışsa çocuklar yemek zamanında zaten fazlasıyla aç olacaktır.

Taze meyve ve sebzeler temel vitaminler, mineraller ve antioksidanlarla doludur. Çocuklara çok çeşitli besinler almalarını sağlamak için çeşitli renkli meyve ve sebzeler sunulmalıdır. 

3. Süt ve Yoğurt Hem Ana Öğünde Hem de Ara Öğünde Olmalı 

Özellikle çocukların ana öğünlerde, temel besin grubumuz olan ekmek ve ekmek türevi olan çorba, pilav, makarna gibi gıdaları tüketmeleri gerekmektedir. Bunun yanında et, tavuk, balık ve mevsiminde olan herhangi bir sebze yemeklerini haftada en az 1 gün tüketmeleri gerekmektedir.

Bunların yanında oldukça önemli kalsiyum kaynakları olan süt ve yoğurt, hem ana öğünlerde hem de ara öğünlerde tükettirilmelidir. 

4. Vücut İçin Temel Protein Kaynakları, Yiyeceklerimizden Sağlanır 

Büyüme ve gelişme sırasında vücutta meydana gelen birçok mekanizmada proteinlere önemli görevler düşer. Eğer vücudumuz protein alamazsa vücut hücreleri yenilenemez. Bu durumda büyüme yetersiz kalır. 

Proteinler bitkisel ve hayvansal kaynaklar olmak üzere iki kaynaktan elde edilir. Hayvansal kaynaklar yumurta, et, tavuk, balık, deniz ürünleri, süt, yoğurt gibi gıdalardır. Proteinlerin bitkisel kaynakları ise kuru fasuyle, nohut, mercimek gibi kurubaklagiller ve tahıl ürünleridir. Bunların dışında hayatın başlangıcında aldığımız en değerli protein kaynağı anne sütüdür.

5. Çocuğunuz Yemek Yemiyorsa Öğünlerini Renklendirin 

Hayvansal kaynaklı proteinlerden vücudumuz daha çok yararlanır. Bitkisel kaynaklı proteinlerin vücut tarafından kullanımı ise daha düşüktür. Hayvansal besinlerin içinde proteinin vücut tarafından en iyi kullanıldığı gıdalar, anne sütü ve yumurtadır. 

Her ikisinde de bulunan proteinlerin neredeyse tamamı vücudumuz tarafından kullanılır. Bu yüzden yumurta ve anne sütündeki proteinler “örnek protein ” olarak adlandırılırlar. 

Çocuklarda büyümenin devam etmesi sebebiyle protein gereksinimi fazladır. Her yaş grubu için protein gereksinimi farklıdır. Alınan protein kaynaklarının vücudun kolay kullanabileceği kaynaklardan olması gerekir. Bu nedenle bitkisel kaynaklı proteinlerle beraber hayvansal kaynaklı proteinler de beslenmede kullanılmalıdır. 

Proteinin eksik alınması çocuklarda büyümeyi ve zihinsel gelişimi etkileyebilir. Büyüme -gelişme sorunları oluşabilir. Ayrıca proteinin vücutta birçok önemli reaksiyonda yer aldığını düşünürsek, bu reaksiyonlarda da aksamalar gerçekleşebilir. 

6. Çocuğunuz Yemek Seçiyorsa Ne Yapabilirsiniz?

Çocuklar genellikle renkli yiyecekleri severler. Bu nedenle özellikle et yedirmekte zorlanıyorsanız, köftesini sebzelerle karışık pişirebilirsiniz veya tabağını renkli biberlerle, havuçla süsleyebilirsiniz. Ancak çocuklar çoğu zaman ailenin beslenme alışkanlıklarını örnek alırlar.

Yemek yerken koşmak veya oynamak çocuğun boğulmasına neden olabilir. Çocuğunuzun yemek yerken oturmasını sağlayın.

Örneğin, akşam yemeği için çocuğunuza etli bezelye gibi yemekler yapıyor ama siz bu yemeği sevmediğinizi söylüyorsanız, o da yemeyecektir. Bu yüzden özellikle yemek seçen çocuğunuzla beraber sofraya oturmaya ve aynı yemekten yemeye özen göstermelisiniz. 

• Yumurta Tam Haşlandığında Protein Değeri Daha Yüksek Olur 

Proteinli gıdaların yapısı yüksek ısıda bozulur. Bu nedenle yüksek ateşe maruz kalmaması ve kavrulmaması gerekir. Orta veya kısık ateşte pişirilmesi daha doğru pişirme teknikleridir. Ayrıca et, tavuk gibi gıdaların yağda kızartılması durumunda, zararlı bazı kimyasal maddeler oluşur. Bu maddeler özellikle kanserin öncü maddelerini oluşturabilir.

Bu nedenle et, tavuk gibi gıdaları kızartmak yerine haşlama veya fırında pişirme yöntemleri tercih edilebilir. Balıklar buğulama yapılabilir veya fırında pişirilebilir.Yumurta haşlanırken de rafadan değil tam olarak haşlanmalıdır. Böyle pişirilirse proteinin vücut tarafından kullanımı daha fazla olur.

7. İştahsız Çocukla Nasıl Baş Edilmelir?

Bu yaş grubunda anneleri en çok üzen ve telaşlandıran konulardan bir tanesi çocuklarının iştahsız olup, yemek yememeleridir. “Çocuğumu doyuramıyorum, aç kalıyor” düşüncesiyle ne yapacaklarını şaşıran anneler, doğru sandıkları birçok yanlış yaparak, ya yemek yemeği çocukları için işkence haline getirirler ya da kendileri için büyük bir tehdit unsuru oluştururlar. 

• Ara Öğünlerde Abur Cuburla Karnını Doyurmasına Fırsat Vermeyin 

Çocuklarda iştahı etkileyen en büyük etkenlerden birisi öğün aralarında abur cuburla karnını doyurmalarıdır. Buna bağlı olarak doygunluk hissi hisseden çocuk, ana öğünlerde yemek yemeği reddecektir. Oyalamak için ana yemek öncesi çocuğunuzun eline tutuşturduğunuz bir gofret veya bir dilim kek onu tıkayacak ve sofrada yiyecekleri reddetmesine neden olacaktır. Bu tip durumlarda çocuğun sofra düzenine alışık olması çok önemlidir.

• Ana Öğün Saatine Çok Yakın Vakitte Ara Öğün Yapmayın  

Çocuğunuz bir yaşına geldiğinde artık aile sofranıza oturur hale gelmeli ve yemek zamanının aile ile bir araya gelinen, herkesin yemek yediği, eğlenceli bir vakit olduğunu öğrenmelidir.

Bunun yanı sıra, çocuğunuz gereksinimlerini karşılayacak küçük ara kahvaltılar ya da meyveler, kahvaltı ile öğle yemeği arasında, öğle yemeği ile akşam yemeği arasında verilebilir ancak bu ara öğünler iştahı kapatacak miktarda ve ana öğün saatine çok yakın olmamalıdır.

Ayrıca yemek tabaklarının çocuğunuzun ilgisini çekecek tarzda renkli ve eğlenceli olması, tabağına yiyebileceği kadar yemek konması, çocuğunuzun çok daha istekli yemek yemesini sağlayacaktır. 

İpuçları: 

• Çocuğunuzla beraber alışveriş yapmanız,
• Sofra hazırlanırken yardım istemeniz
• Çocuğunuzun da yemek hazırlarken yardım etmesi için fırsat tanımanız gerekir. 
• Böylece çocuğunuzun yemek yeme isteğini artırıcı yönde olumlu etkiler oluşturacaktır.
• Yemek öncesi çocuğunuzun hem temizlik hem de kendisini daha zinde hissetmesi için elini yüzünü yıkaması faydalı olacaktır.
• Çocuğunuz çok yorgun ve uykusuzsa yemek yemesi konusunda ısrarcı olmayın. 

8. Çocuğunuz Hastalandığında Nasıl Beslenmeli? 

Çocuğunuzun yemeyi reddetmesindeki diğer en önemli etmen ise aynı biz yetişkinlerde olduğu gibi iştahsız olmasıdır. Özellikle hasta ve ateşi yükselmişse, diş çıkartıyorsa, yorgun ya da uykusuzsa, alışmış olduğu düzen değişmişse, çocuğun iştahında azalma gözlenebilir.

Bu dönemde de telaşlanmadan, hacmi küçük ama içeriği çocuğunuzun ihtiyaçlarını karşılayacak, normalde de yemekten hoşlandığı yiyecekleri görsel açıdan da ona hitap edecek eğlenceli tabak süslemesiyle, yine ısrarcı olmadan yemesini sağlayabilirsiniz. 

Tüm bunlara rağmen çocuğuzda kilo kaybı gözlemliyorsanız, yemek yemeyi şiddetle reddediyor ve yediklerini çıkartıyorsa, mutlaka vakit kaybetmeden bir uzmana başvurmanız faydalı olacaktır.

SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)

S.1. Çocuklarda yetersiz beslenmenin riskleri nelerdir?

Çocuklarda yetersiz beslenme, uyuşukluğa ve kafa karışıklığına, büyüme ve gelişme gecikmelerine, bağışıklık sisteminin zayıflamasına, obezite riskinin artmasına, diş sorunlarına ve bilişsel işlevlerin zayıflamasına yol açabilir.

S.2. Beslenme çocuğun ruh sağlığını nasıl etkiler?

Yetersiz beslenme, bir çocuğun ruhsal sağlığını önemli ölçüde etkileyebilir. Bir çocuk temel besinlerden yoksun olduğunda veya dengesiz bir diyete sahip olduğunda, bu durum ruh hali dalgalanmalarına, sinirliliğe, konsantrasyon zorluklarına ve ruhsal sağlık sorunlarına karşı artan bir duyarlılığa yol açabilir.

S.3. Anne babalar çocuklarına sağlıklı beslenme alışkanlıklarını nasıl kazandırabilir?

Ebeveynler, çeşitli besleyici yiyecekler sunarak, yemek yeme konusunda iyi bir rol model olarak yer alarak, çocukları yemek hazırlama sürecine dahil ederek, olumlu bir yeme ortamı yaratarak, davranışsal kaygılarla bağlantılı yiyecek kısıtlamalarından kaçınarak ve yiyecekler konusunda duygusal baskı oluşturmayarak sağlıklı beslenme alışkanlıklarını teşvik edebilirler.

S.4. Çocuk gelişimi için takviyeler gerekli midir?

Çoğu durumda, dengeli bir diyet sağlıklı çocuk gelişimi için gerekli besinleri sağlayabilir. Ancak, belirli tıbbi durumlar veya gıda dengesizliklerinden kaynaklanan belirli besin eksiklikleri besin takviyelerinin kullanımını gerektirebilir. Herhangi bir beslenme endişeniz varsa, kişiselleştirilmiş tavsiyeler için doktorunuza danışın.

S.5. Ebeveynler çocuklarındaki seçici yeme alışkanlığını nasıl çözebilirler?

Çocuklar büyüdükçe tercihleri, dokuları ve tatları keşfetmenin doğal bir aşaması olarak seçici yeme alışkanlıkları geliştirebilirler. Diğer zamanlarda, belirli dokuların veya tatların bunaltıcı hale geldiği duyusal hassasiyetlerden kaynaklanabilir. Ailenin yeme alışkanlıkları veya öğün stresi gibi çevresel faktörler de bir çocuğun yeme davranışını etkileyebilir.

Ek olarak, çeşitli yiyeceklere sınırlı maruz kalma veya küçük dünyalarında kontrol kurma girişimleri seçici yeme alışkanlıklarına katkıda bulunabilir. Yetişkinlerin anlayışı ve sabrı, bir çocuğun damak zevkini kademeli olarak genişleterek daha sağlıklı yeme alışkanlıklarını teşvik edebilir.

Seçici yeme alışkanlıklarını ele almak için ebeveynler yeni yiyecekleri kademeli olarak tanıtabilir, çeşitli seçenekler sunabilir, çocukları yiyecek seçimi ve hazırlama sürecine dahil edebilir, yemek vakitlerini eğlenceli hale getirebilir ve bu aşamanın muhtemelen geçeceğini anlayarak davranabilirler.

S.6.  Çocuğunuzun sağlıklı kilosunu korumak için ne yapabilirsiniz?

Çocukların sağlıklı bir kiloyu korumasına yardımcı olmak için anne babaların dengeli bir beslenme sağlamalı, düzenli fiziksel aktiviteyi teşvik etmeli, şekerli ve işlenmiş gıdaları sınırlamalı, bilinçli yemeyi desteklemeli ve destekleyici ve olumlu bir beslenme alışkanlığı kazandırılmalıdır. 

Unutmayın, bir çocuk aşırı kilolu olduğunda, bunun hem fiziksel hem de duygusal olarak ömür boyu etkileri olabilir.