Yas Sürecindeki Kişilere Nasıl Destek Olunur? 

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 26.02.2023 - Güncelleme : 06.03.2023

Tüm ülkeyi yasa boğan deprem felaketinden sonra maalesef pek çok insan yakınını kaybetmenin acısıyla baş etmeye çalışıyor. Bu kayıp ve yas süreci ise kişiden kişiye ve birçok faktöre bağlı olarak değişkenlik gösterebiliyor.

Kişinin yaşadığı, büyüdüğü çevre ve kültür etkisi, başkalarıyla ilişkileri, baş etme yöntemleri, manevi inançlar, kaybın nasıl gerçekleştiği, kaybın büyüklüğü, yakınlığı ve başa çıkma stratejilerinin farklı olduğunu dile getiren Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu; “Kayıp sonucu yaşanan davranışsal, bilişsel, duygusal ve fiziksel tepkilerin görülmesi normaldir. Fakat ortalama 6 ay geçmesine rağmen sosyal, mesleki ve kişisel işlevselliğin giderek bozulması travmatik yas olarak tanımlanabilir” dedi.

Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, sevdiklerini kaybeden kişilere doğru bir şekilde destek olmanın yollarını anlatmanın yanı sıra, yas süreci ve evreleri ile ilgili de dikkat çekici bilgiler verdi.

 Kederi ve nasıl iyileştirildiğini ne kadar iyi anlarsanız, yaslı bir arkadaşınıza veya aile üyenize yardım etmek için o kadar donanımlı olursunuz.

Yas Tutan Birine Nasıl Yardım Edebiliriz? 

1. Yasın Her Evresinde Farklı Duygular Yaşanır 

• Birinci evre

Hissizlik evresidir. Sevdiği kişinin hayatını kaybettiğini öğrenen bireyin ilk tepkisi şok olur ve sevdiği kişiyi kaybettiğini kabul edemez, boşluğa düşer ve hayal kırıklığına uğrar. İnkâr ve kabullenememe normaldir. Bu evre birkaç saat ile birkaç hafta devam edebilir. Kişi iyi hissetmekten korkabilir, suçluluk duyabilir. Öfkesini çevresine yansıtabilir. Sakinleşmekte zorlanabilir veya normalden fazla tepkisiz olabilir.

• İkinci evre 

Birkaç ay veya birkaç yıl sürebilen, kaybedilen kişiyi özleme ve arama evresidir. Kayıptan sonra kişi gerçeği daha iyi idrak etmeye başlar. Kişi dışarıda gördüğü birinin konuşmasını, davranışını ya da dış görünüşünü kaybettiği kişiye benzetir. Yas tutan birey iki ruhsal durum arasında gidip gelir. Özlem ve acı. Hissedilen özlem duygusu hayatını kaybeden kişiyi arama davranışını da beraberinde getirir.

• Üçüncü evre

Ruhsal çökkünlük ve ümitsizlik evresidir. Kişi kendisini teselli eden insanlara karşı düşmanlık besleyebilir çünkü teselli eden kişinin, hayatını kaybeden kişiyi önemsemediğini, bu durumu kabullendiğini düşünür. Hatta bazı durumlarda kişinin ölümünden sorumlu olabileceğini bile düşünebilir. Böyle bir durumda yas tutan kişi çevresinden teselli değil, kayıpla ilgili saygı beklemektedir.

• Dördüncü evre

Toparlanma evresidir. Yas tutan kişi artık olumsuz duygulara karşı daha güçlüdür. Öfkesini kontrol edebilir, hayatının eskisi gibi olmayacağını kabullenir, daha fazla empati kurabilir ve hayatını tekrar düzene sokabilir. Kaybedilen kişinin yokluğu kabul edilir ve rutin yaşama devam etmeye başlanır. Bu sırada da sosyalleşme yaşanır ve yeni beceriler kazanılır.

Bu süreç yalnızca iyileşme veya yaranın iyileşme evresi değildir. Kişi daha önceden sahip olduklarına yeni durumu ile devam etmeye başlar. Yeni gerçekliğe adapte olmaya çalışır.

2. Çocuklar Yas Sürecini Nasıl Yaşar?  

3-5 yaş: Değişen yaşam koşulları ve bozulan düzen çocukların uyum sorunları yaşamasına neden olur. Özellikle bu yaş grubunda maruz kalınan doğal afetin etkisi ile bağlantılı olarak korku, şaşkınlık ve güvensizlik hali oluşur.

6-11 yaş: Bu yaş grubundaki çocuklar artık olaylar hakkında mantıklı yorum yapabilecek olgunluğa erişmeye başlarlar. Yetişkinlerin de afetlere karşı savunmasız ve zayıf olduklarını görerek onlara karşı da güven kaybı yaşayabilirler.

3. Yas Sürecinde Olan Kişilere Nasıl Destek Olabilirsiniz? 

• Sakin ve dikkatli bir şekilde kelimeleri seçerek, yavaşça konuşarak ve uygun zamanlarda sessizliğe izin veren dikkatli bir konuşma yapılmalı.
• Kayıp yaşayan kişi için mahremiyet sağlanmalı. Sürekli ona destek olmak için baskı yapıp bunaltmamak gerekir.
• Eline veya omzuna hafif bir dokunuşla ya da yanına oturarak kişinin önemsendiği vurgulanabilir.
• Yasın istenilen ortamda yaşanmasına izin verilerek, yasa ilişkin verilen tüm davranışlar kabul edilmeli ve verilen tepkilerin bireysel olduğu unutulmamalı.
• Yaşanan yıkıcı ve yıpratıcı afet sonrası 4-6 haftaya varan isteksizlik, halsizlik, çökkünlük hali olabilir. Bu sürecin normal olduğunu unutmamalıyız. Bu süreci mümkünse sevdiklerimizle geçirmeye çalışmalıyız.
• 
  Zihnimizde elbette bu afetle ilgili düşünceler, duygular olacak. Fakat dış etkenlerden aldıklarımız bizi oldukça yordu. Bir süre depremle ilgili haberleri kısıtlayarak günlük yaşama odaklanmalıyız.
• Kişinin duygularını yaşamasına izin verilerek kaybının farkına varması ve yasını ifade etmesi için uygun ortam sağlanmalıdır.
• Duygu karmaşasının normal olduğu kabul edilmeli. Kayıp öncesi ve sonrası kişinin davranışlarındaki değişimler vurgulanmamalı.
• 
  Sakin, yası kabullenen ve güvenli bir ortam sağlanmalı. Konuşmaların böyle zamanlarda kişinin yanında bulunmaktan daha az önem taşıdığını unutmamalıyız.
• Yakınını kaybeden kişinin, kaybettiği kişi ile bağlarını devam ettirmesinin yollarını bulmasına yardımcı olmak oldukça önemli.
• Daha önce kayıp yaşamış biriyle konuşmak yas sürecindeki kişiye çok iyi gelecektir. Kişi anlaşıldığını düşünerek kendisini daha iyi hissedebilir.

Yas tutan birine yardım etmenin yolları

• Yanlış bir şey söyleme ya da yapma korkunuz yas tutan birine destek olmanıza engel olmasın.
• Kederli sevdiğinize onu dinlemek için orada, yanında olduğunuzu dile getirin, hissettirin. 
• Herkesin farklı şekilde ve farklı sürelerde yas tuttuğunu unutmayın. 
• Cenazeden sonra da desteğinizi sürdürün.

• Yas tutan bir kişiye yardım etme ipuçları : Yas tutma sürecini anlayın

Kederi ve nasıl iyileştirildiğini ne kadar iyi anlarsanız, yaslı bir arkadaşınıza veya aile üyenize yardım etmek için o kadar donanımlı olursunuz.

Yas tutmanın doğru ya da yanlış yolu yoktur. Keder her zaman düzenli, öngörülebilir aşamalarda ortaya çıkmaz. Öngörülemeyen inişler, çıkışlar ve aksiliklerle duygusal bir hız treni olabilir. Herkes farklı şekilde yas tutar, bu nedenle sevdiğiniz kişiye ne hissetmesi veya yapması "gerekeni" söylemekten kaçının.

Keder, aşırı duygu ve davranışları içerebilir. Suçluluk, öfke, umutsuzluk ve korku duyguları yaygındır. Kederli bir kişi cennete bağırabilir, ölümü takıntı haline getirebilir, sevdiklerine saldırabilir veya saatlerce ağlayabilir. Sevdiğiniz kişinin, hissettiklerinin normal olduğuna dair güvenceye ihtiyacı var. Onları yargılamayın veya yas tepkilerini kişisel algılamayın.

Yas tutmak için belirlenmiş bir zaman çizelgesi yoktur. Birçok insan için, yasın ardından iyileşme 18 ila 24 ay sürer, ancak diğerleri için yas tutma süreci daha uzun veya daha kısa olabilir. Sevdiğiniz kişiye hayatına devam etmesi için baskı yapmayın ya da çok uzun süredir yas tutuyormuş gibi hissettirmeyin. Bu aslında iyileşme sürecini yavaşlatabilir.

• Yas Tutan Birine Ne Söyleyeceğinizi Bilemediğinizde Bunları Deneyin 

Çoğumuz yas tutan birine ne söyleyeceğimizi düşünürken aslında onu o anda yalnızca dinlemenin daha önemli olduğunu tahim edemeyiz. Çoğu zaman, iyi niyetli insanlar, ölen kişiden söz edildiğinde ölüm hakkında konuşmaktan veya konuyu değiştirmekten kaçınırlar. Ya da durumu iyileştirmek için söyleyebilecekleri hiçbir şey olmadığını bildiklerinden, yas tutan kişiden tamamen uzak durmaya çalışırlar.

Ancak yaslı, kaybının kabul edildiğini, bunun hakkında konuşulacak kadar korkunç olmadığını ve sevdiklerinin unutulmayacağını hissetmeye ihtiyaç duyar. Bir gün omzunuzda ağlamak isteyebilirler, başka bir gün içini dökmek, sessizce oturmak veya anılarını paylaşmak isteyebilir. Orada bulunarak ve şefkatle dinleyerek, yas tutan kişiye destek olabilirsiniz. Sadece orada olmak ve onları dinlemek dahi büyük bir rahatlık ve şifa kaynağı olabilir.

• Sorumluluklarına Yardımcı Olmak İçin Önerilerde Bulun 

Birçok kederli insan için yardım istemek zor gelir. Bu kadar çok ilgi görmekten suçluluk duyabilir, başkalarına yük olmaktan korkabilir ya da depresif olabilirler. Yas tutan bir kişi, bir şeye ihtiyacı olduğunda sizi arayacak enerjiye veya motivasyona sahip olmayabilir, bu nedenle, "Yapabileceğim bir şey varsa bana söylemen yeterli..." demek yerine, belirli önerilerde bulunarak onun işini kolaylaştırın. “Ben bu öğleden sonra pazara gidiyorum. Sana oradan ne getirebilirim?” veya “Akşam yemeği için fasülye yaptım. Ne zaman gelip sana getirebilirim?”

Mümkünse, yardım tekliflerinizde tutarlı olmaya çalışın. Kederli kişi, ne kadar uzun süre orada kalacağınızı bilecek ve tekrar tekrar sormak için ek bir çaba sarf etmek zorunda kalmadan, dikkatinizi dört gözle bekleyebilir.

Yas tutan bir kişiye yardım etmenin birçok pratik yolu vardır; şunlara teklif verebilirsiniz:

• Market alışverişi veya günlük rutin ayak işlerini yapın.
• Rahatça ısıtıp yiyeceği bir yemek yapıp bırakın. 
• Cenaze düzenlemelerinde yardım.
• Telefon görüşmeleri yapmak ve misafirleri ağırlamak için sevdiklerinizin evinde kalın.
• Sigorta formları veya faturalarla ilgili vb. rutin işler için yardım edin.
• Temizlik veya çamaşır yıkama gibi ev işleriyle ilgilenin.
• Çocuklarıyla ilgilenin veya onları okuldan alın.
• Sevdiklerinizi gitmeleri gereken yere götürün.
• Sevdiğiniz kişinin evcil hayvanlarına bakın.
• Yürüyüşte onlara eşlik edin.
• İlerleyen zamanlarda onları öğle yemeğine ya da sinemaya götürün.
• Keyifli bir aktivite bulun. (spor, oyun, bulmaca, sanat projesi)

4. Yas Tutan Birine Sürekli Destek Olmak Önemli

Cenaze bittikten, ziyaretler kesildikten sonra bile sevdiğiniz kişi yas tutmaya devam edecek. Yas tutma sürecinin uzunluğu kişiden kişiye değişir, ancak genellikle çoğu insanın beklediğinden çok daha uzun sürer. Yaslı arkadaşınız veya aile üyeniz aylarca hatta yıllarca desteğinize ihtiyaç duyabilir.

Uzun vadede desteğinize devam edin. Periyodik olarak kontrol ederek, uğrayarak veya mektup, mesaj göndererek yas tutan kişiyle iletişimde kalın. Cenaze bittiğinde ve diğer yas tutanlar gittikten ve kaybın ilk şoku geçtikten sonra, desteğiniz her zamankinden daha değerlidir.

Dış görünüşe göre varsayımlarda bulunmayın. Yaslı kişi, içeride acı çekerken dışarıdan iyi görünebilir. "Çok güçlüsün" veya "Çok iyi görünüyorsun" gibi şeyler söylemekten kaçının. Bu, kişinin görünüşe ayak uydurması ve gerçek duygularını saklaması için baskı yapar.

Yasın acısı hiçbir zaman tam olarak iyileşmeyebilir. Hayatın asla aynı hissetmeyebileceği gerçeğine karşı duyarlı olun. Sevdiğiniz birinin ölümünü "aşamazsınız."  Yaslı kişi kaybı kabul etmeyi öğrenebilir. Ağrının şiddeti zamanla azalabilir, ancak üzüntü asla tamamen ortadan kalkmayabilir.

Özel günlerde ekstra destek sunun. Yılın belirli günleri ve günleri, yas tutan arkadaşınız veya aile üyeniz için özellikle zor olacaktır. Tatiller, aile kutlamaları, doğum günleri ve yıldönümleri genellikle kederi yeniden uyandırır. Bu durumlarda duyarlı olun. Yaslı kişiye, ihtiyaç duyduğu her şey için orada olduğunuzu bilmesini sağlayın.

Yastan Sonraki Yaşanabilecek Depresyonun Uyarıcı İşaretleri Nelerdir?

5. Yas Sürecinin Depresyona Evrildiği Nasıl Anlaşılır? 

Yas tutan bir kişinin depresif, kafası karışmış, başkalarından kopmuş veya deliriyormuş gibi hissetmesi sıkça karşılaşılan bir durumdur. Ancak yaslı kişinin semptomları yavaş yavaş azalmaya başlamazsa veya zamanla kötüleşirse bu, normal yasın klinik depresyon gibi daha ciddi bir soruna dönüştüğünün bir işareti olabilir.

İlk yas döneminden sonra aşağıdaki uyarı işaretlerinden herhangi birini gözlemlerseniz, özellikle de ölümün üzerinden iki aydan fazla zaman geçtiyse, yas tutan kişiyi profesyonel yardım almaya teşvik edin:

• Günlük yaşamda işlevsellikte zorluk.
• Ölüme aşırı odaklanma.
• Aşırı acı, öfke veya suçluluk.
• Kişisel hijyeni ihmal etmek.
• Alkol veya uyuşturucu kullanımı.
• Hayattan zevk alamama.
• Halüsinasyonlar.
• Başkalarından uzaklaşmak.
• Sürekli umutsuzluk duyguları.
• Ölmekten ya da intihardan bahsetmek.

İstilacı olarak algılanmak istemediğiniz için endişelerinizi yaslı kişiye dile getirmeniz zor olabilir. Karşınızdaki kişiye ne yapması gerektiğini söylemek yerine, kendi duygularınızı ifade etmeyi deneyin: " Uyuyamıyor olman beni rahatsız ediyor - belki de yardım almayı düşünmelisin. “ gibi...