İyot Eksikliği Çocuklarda Öğrenme Güçlüğüne Sebep Oluyor

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 30.05.2011 - Güncelleme : 05.10.2023

İyot, beslenmenizde almanız gereken önemli bir mineraldir.  İnsan vücudunda çok az miktarda bulunan iyot, uzmanlara göre, normal büyüme ve gelişme için gerekli elementlerden biri. Çocuklarda öğrenme güçlüğüne neden olan iyot hangi gıdalarda bulunur? Hamilelerin ve emziren annelerin günlük iyot alımı ne kadar olmalı? 

İyot, tiroid bezinin büyüme, beyin gelişimi ve enerji metabolizmasının hızından sorumlu tiroid hormonlarını üretebilmesi için gerekli bir mineraldir. İyot eksikliğinde tiroid hormonu seviyeleri düşer ve bu da çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.

İyot eksikliği yaşayan kişiler brokoli, ıspanak, kara lahana, karnabahar, soya fasulyesi, şalgam ve turp gibi besinleri tüketmemeli. Bu besinler iyodun tiroid bezinde tutulmasını zorlaştırır ve guatr hastalığının oluşmasına neden olabiliyor. 

Çocuğunuzun sağlığı söz konusu olduğunda, iyotun yalnızca bir mineral olduğu düşünülmemeli; o  deyim yerindeyse bir mücevherdir.  İyot, çocukların aktif kalması ve diğer normal vücut fonksiyonlarını sürdürmesi için ihtiyaç duyduğu önemli bir besindir. 

İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Eyyüp Kenan Özok konuyla ilgili önemli açıklamalarda bulundu. İyodun beslenmemizde neden önemli olduğunu gelin yakından inceleyelim. 

Uzmanlar, iyot yetersizliğinin çocuklarda zekâ geriliğine nedon olduğuna dikkat çekti.  

1. İyot Nedir? 

İyot, vücudun iyi çalışması için küçük miktarlarda ihtiyaç duyduğu önemli bir mineraldir. Bir besin maddesinin “esansiyel” olması demek, vücudun onu üretemediği ve dolayısıyla onu beslenmenizden almanız gerektiği anlamına gelir.

İyot denilince aklınıza ilk gelen “iyotlu tuz” etiketli sofra tuzu olabilir. Ancak iyot yalnızca sofra tuzunda bulunmaz. Aslında tuzun kendisi iyot içermez. 

İyot eksikliği olduğunu nasıl anlarız? 

2. Çocuklar İçin İyot Neden Önemlidir? Çocuklarda iyot eksikliğinde ne olur?

İyot eksikliği,

• çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği,
• zeka düzeyinin yaşıtlara göre düşük olması,
• öğrenme güçlüğü ve
• okul başarısında azalma 

gibi sorunlara neden olabilir.

• Çocukların Beyin Gelişimi İçin İyot Önemli 

Çocuklar doğumdan yetişkinliğe kadar iyota ihtiyaç duyarlar. Hamilelik sırasında iyot alımını çocukların beyin gelişimine yardımcı olur. Hamilelik sırasında aşırı iyot eksikliği yaşayanların çocukları, kretinizm adı verilen bir hastalığa yakalanabilir.

Kretinizm çocuğunuzun beynini etkileyen bir durumdur. Entelektüel gelişim bozukluğuna neden olur. Kretinizmli çocuklar, öğrenmede sorunlar yaşar ve akranlarından geride kalabilirler.

• Çocuklarda İyot Eksikliği Belirtileri

Doğumdan sonra çocuğunuzun diğer önemli vücut fonksiyonları için de yeterli miktarda iyota ihtiyacı vardır. Örneğin, boynun önünde, küçük bir organ olan tiroid bezinde, tiroid hormonları üretmek için iyota ihtiyacımız vardır.

Vücudun nasıl enerji ürettiğini, kalp atış hızını ve vücut ısısını kontrol eden tiroid hormonları adı verilen kimyasallar üretir. Tiroid bezi tiroid hormonları üretmek için iyota bağımlıdır.

İyot olmadan çocuğunuz hipotiroidizm olarak bilinen bir durumdan muzdarip olabilir. Hipotiroidizm, tiroid bezi yeterli miktarda hormon üretemediğinde ortaya çıkar. İyot eksikliği de bunun nedenlerinden biridir.

Vücutta İyot Eksikliği Nasıl Anlaşılır?

İyot eksikliğinin dikkat edilmesi gereken belirtileri şunlardır:

• Çoğu zaman yorgun ve halsiz hissetmek
• Azalan hareket isteği
• Aşırı kuru cilt
• Sık sık üşümek
• Öğrenme ve hafıza sorunları
• Kilo almak
• Kabızlık
• Boyunda şişlik olan guatr

İyot eksikliği sorunu, zamanında düzeltilmediğinde, zihinsel gelişim bozukluğu gibi kalıcı bozukluklarına yol açabilir. 

Çocuklarda İyot Eksikliği Nasıl Giderilir?

3. İyot Eksikliği Yaşamamak İçin Ne Yapmalı? 

İyot, vücuda; besinler, su ve deniz ürünleri tüketimi ile alınır. Normal şartlarda vücudumuzda 15-20 mg iyot bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 1.5 milyar kişi ya da dünya nüfusunun %29’ u iyot yetersizliğinin olduğu riskli bölgelerde yaşamaktadır. İyot eksikliği yaşamamak için iyot açısından zengin besinlerin beslenmeye dahil edilmesi ilk adımdır. 

Toplumda görülen iyot eksikliğini gidermek adına normal tuz içerikleri iyotlu tuza çevrilmiştir. İyot eksikliğinin kontrol altına alınmasında iyotlu tuz kullanmak gerekli. Ancak iyotlu tuz ısı, nem ve ışıktan etkilenir. Bu nedenle kapaklı bir kapta, dolapta ve kuru bir ortamda muhafaza edilmeli.

Ayrıca yemeklere piştikten sonra ya da sofrada tuz eklenmeli. Bunun yanında;

• deniz yosunları,
• Morina balığı,
• ton balığı ve karides gibi iyot içeren deniz ürünleri,
• süt, yoğurt ve peynir gibi süt ürünleri
• ve yumurta da

iyot bakımından zengin ürünler arasında yer almaktadır. 

4. Çocuklar, Yetişkinler ve Hamilelerin Ne Kadar İyota İhtiyacı Vardır?

• Çocukların Ne Kadar İyota İhtiyacı vardır? 

Diğer besinler gibi tıpkı iyotun da çok fazlası veya çok azı çocuğunuzun sağlığını etkileyebilir. Çocuğunuzun yeterli iyota ihtiyacı vardır bunun ne çok fazla sı ne de çok azı olmalıdır. Çok fazla iyot alımı kusmaya, ishale, karın ağrısına, ateşe ve diğer birçok probleme neden olabilir.

Yetişkin bir insanın günde 150 mcg iyot tüketmesi önerilir. Hamilelerde bu miktar 220 mcg, emziren annelerde ise 290 mcg’dir.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından önerilen yaşa bağlı günlük iyot alımları şu şekildedir:

YAŞA BAĞLI GÜNLÜK İYOT ALIMLARI 

Yaş: 0-12 ay Günlük iyot alımı mcg/gün: 50
Yaş: 1-6 yaş Günlük iyot alımı mcg/gün: 90
Yaş 7-12 yaş Günlük iyot alımı mcg/gün: 120
Yaş: 12 yaş ve üzeri Günlük iyot alımı mcg/gün: 150

Hamileler Ne Kadar İyot Almalı? 

Gebelikte ve Emzirme döneminde günlük iyot alımı mcg/gün: 290

Hamile kadınların hem kendi tiroid fonksiyonları hem de doğmamış çocuğun gelişen beyin ve sinir sistemi için daha fazla iyot tüketmesi gerekir. Hem annenin hem de doğmamış çocuğun sağlığı için hamilelik sırasında yeterli iyot alımı şarttır.

İyot, tiroid sağlığı ve genel refah için gerekli olan çok önemli bir mineraldir. 

İyot açısından zengin besinler tüketin, troid sağlığınızı koruyun!

• deniz ürünleri,
• deniz yosunu,
• süt ürünleri,
• yumurta,
• iyotlu tuz, 
• kuru erik ve
• kızılcık 

Ancak dengeyi korumak ve aşırı iyot tüketiminden uzak durmak önemlidir. Tiroid sağlığınız veya iyot düzeyleriniz hakkında özel sorularınız varsa, kişiselleştirilmiş tavsiyeler için mutlaka doktorunuza danışın.

5. İyot Eksikliğinin Belirtileri Neler? 

İyot eksikliği depresyon ve enerjisizlik olarak belirti gösterebilir

İyot eksikliğinin başlıca nedenleri:

• Düşük iyot alımı,
• hamilelik,
• sigara,
• florür,
• klorlu su ve
• Brassica ailesinden (karnabahar, brokoli, kale, lahana, Brüksel lahanası) sebzelerin çiğ olarak tüketilmesi

iyot eksikliğinin başlıca nedenleri arasında yer almaktadır. 

İyot eksikliğinin belirtileri arasında baş dönmesi, bayılma, ciltte kuruluk, depresyon, enerjisizlik, kabızlık, kilo alma, kolesterol yüksekliği, saç dökülmesi, unutkanlık, üşüme, yorgunluk, el ve ayakların soğuk olması, tekrarlayan enfeksiyonlar, kabızlık, kas güçlüğü, eklem katılığı ve böbrek işlevlerinde azalma sayılabilir.

• Vücutta iyot eksikliği belirtileri

Vücutta iyot eksikliği belirtileri kısa sürede kontrol altına alınmazsa:

• kişide tiroid kanseri,
• erken doğum veya düşük,
• kadınlarda kısırlık,
• sinir sistemi rahatsızlıkları,
• büyümede gerilik,
• zihinsel bozukluklar,
• yumurtalık kanseri,
• tiroide bağlı otoimmün hastalıklar,
• prostat kanseri,
• kalpte büyüme,
• meme kanseri,
• kalp yetmezliği gibi 

rahatsızlıkların görülir veya varolan hastalıkların ilerlemesine sebep olabilir. 

6. İyot Alımındaki Artış Neden Önemli?

Kişilerin günlük iyot alımlarını artırmak, iyot yetersizliğinin olduğu bölgelerde alınabilecek başlıca önlemlerdendir. Özellikle bu önlem guatr bulgusunun henüz mevcut olmadığı çocuklarda ve erişkinlerde daha etkilidir. İyot alımındaki artış var olan guatrı tedavi etmekten çok, guatrın görülme sıklığının azalmasında etkili olmaktadır.

İyotlu Tuz Kullanımı Kimler İçin Sakıncalı Olabilir? 

Bazı tiroid hastalarının örneğin graves hastalığı, hashimoto tiroiditi ve sıcak nodülü olan hastaların iyotlu tuz kullanmaları sakıncalıdır.

Vücutta İyot Fazlalığı Belirtileri

• Fazla iyot da sağlığa zararlı

Günde 2.000 miligramın üzerindeki aşırı iyot dozları özellikle verem veya böbrek hastalığı gibi durumlarda tehlikelidir. İyot fazlalığı tiroidin papiler kanserine ve hipertiroidiye neden olabilir. Hamile kadınlar ve emziren anneler de belirtilen dozların üzerinde iyot kullanmamalı.

Sonuç olarak iyot kullanımında mutlaka doktora danışılmalı ve dikkatli olunmalıdır.

Özellikle Hashimoto tiroiditi veya hipotiroidizm olgularında iyot alımı mutlaka doktora danışılmalı. İdrarda iyot atılımı testi yapılması vücudun iyot eksikliği hakkında fikir veren bir laboratuvar testidir. 

• İyotlu Tuz Kullanın

İyot yetersizliğine bağlı olarak dünyada en sık kullanılan yöntem tuzun iyotlanmasıdır. Sık tükettiğiniz besinlerin iyot açısından zengin olmasına dikkat ederek iyot yetersizliğinizin önüne geçebilirsiniz. 

• Ekmeğe iyot katılması
• İyot tabletleri kullanılması
• İyotlu yağ enjeksiyonu ya da iyotlu yağ kapsülleri kullanılması
• İçme suyunun iyotlanması

• Bazı Gıdalar İyot Yetersizliğine Sebep Olabilir

Yiyeceklerde bulunan guatrojenler denen antitroid bileşiklerinin tiroid bezinde iyot taşınmasını engelleyerek iyot yetersizliğinin oluşmasında rolü olduğu bilinmekttedir.

Bu Sebzelerin Aşırı Tüketimi İyot Yetersizliğine Sebep Olabiliyor:

• lahana,
• karnabahar,
• brüksel lahanası, şalgam,
• turp vb. sebzeler

7. İyotun Yararları Nelerdir? 

• Metabolizma hızının kontrolü – optimal enerji düzeyi: İyot tiroid bezlerinin çalışmasını etkilediği için, vücudun bazal metabolik hızının kontrolünden doğrudan sorumludur. 
• Kanserden korunma – meme kanserinin önlenmesi: İyot, kanserli hücrelerin kendi kendini öldürmesi demek olan apoptozu (planlı hücre ölümü) teşvik eder. Mutasyona uğramış hücrelerin yok edilmesine yardımcı olurken sağlıklı hücrelere zarar vermez. İyottan zengin gıdaların meme tümörü gelişmesini baskıladığını gösteren kanıtlar vardır.
• Detoks özelliği: İyot vücuttan kurşun, cıva gibi ağır metallerin ve başka biyolojik toksinlerin atılmasını sağlayabilir. İyodun meme bezlerinin sağlığı, midede yerleşen gastrit ve mide kanseri nedeni Helicobacter pylori bakterisine karşı antibakteriyel etki göstermesi, antioksidan etkileri gibi tiroid dışı birçok yararı vardır.
• Bağışıklık: İyot bağışıklığı destekler. Serbest hidroksil radikallerini yakalar. Antioksidan aktiviteyi uyararak ve artırarak kanser ve kalp hastalığı gibi kronik hastalıklara karşı korunmayı sağlar. 
• Cilt, saç ve diş sağlığı: Kuru, tahriş olmuş, pullanan ve enflamasyonlu bir cilt yapısı iyot eksikliğinin sık rastlanan bir belirtisidir. İyot parlak bir cilt, canlı saçlar ve sağlıklı dişler için önem taşıyan bir eser mineraldir. İyot eksikliği saç dökülmesi nedenidir. 
• Büyüme ve gelişme: Bebeklikte ve büyüme çağında yeterli iyot alınmaması veya hamilelerdeki iyot eksikliği önemli bir büyüme-gelişme geriliği nedenidir. İyot eksikliğinin aşırı olması kretinizm denen ağır bir gerilik tablosuna neden olur. Bu noksanlıkların önlenmesi için hamilelerde ve büyüme çağında iyot desteği önemli bir konudur. 

İyot Eksikliği İçin Ne Yemeli?

8. İyot Açısından Zengin Gıdalar Neler?

• Doğal İyot Kaynakları Neler? 
  
  Hadi baştan başlayalım. Doğum öncesi yaşamda veya doğumdan önce çocuğunuz genellikle plasenta yoluyla iyot alır. Çok yönlü bir diyete sadık kalarak veya takviye yoluyla hamilelik sırasında iyot seviyelerinizin yeterince yüksek olmasını sağlamak iyidir. 

Hamileyken iyot seviyeleri de dahil olmak üzere genel beslenme konusunda lütfen doktorunuza danışın.

Yaşamın ilk birkaç yılında çocuğunuz iyotu anne sütünden alır. Annenin iyot düzeyi yeterince yüksek olduğu sürece anne sütündeki iyot çocuğunuzun günlük ihtiyacını karşılamaya yeterlidir ve herhangi bir takviyeye gerek yoktur.

Çocuğunuz yemeğe geçerken, diyet tek iyot kaynağı haline gelir. Bu dönem çocuğunuzun iyot eksikliğine karşı en savunmasız olduğu dönemdir. Çoğu çocuğun yeni diyete uyum sağlaması zaman alır. Sindirim sistemlerinin de bu yeni gıdaları işlemeye alışması zaman alır.

İyot Açısından Zengin Bu Besinlerle Tiroid Sağlığınızı Güçlendirin

Diyetinize iyot oranı yüksek gıdaları dahil etmek tiroid sağlığınızı iyileştirecektir. Tiroidinizin en iyi şekilde çalıştığından emin olmak için deniz ürünleri, deniz yosunu, süt ürünleri, yumurta, iyotlu tuz, kuru erik ve kızılcık tüketin. Sorunları önlemek için iyot tüketirken doğru dengeyi yakalamak önemlidir.

Ne olursa olsun, dengeli bir beslenmeyi erkenden sağlayabilmek için hangi yiyeceklerin iyot açısından zengin olduğunu bilmeniz gerekir.

Diyetteki iyot kaynakları şunları içerir:

• Günlük süt ve süt ürünleri
• Ton balığı, somon, kılıç balığı, karides, morina ve deniz yosunu gibi deniz ürünleri
• Yumurtalar
• Et
• Kümes hayvanları
• Fındık
• Ekmek
• Muz
• Kuru erik
• Kızılcık

Bu gıdaların her biri farklı bir iyot konsantrasyonuna sahiptir. Çocuğunuzun gelişim aşamasına ve ihtiyaçlarına bağlı olarak yüksek iyot konsantrasyonuna sahip bir yiyecek isteyebilirsiniz.

Kuru Eriğin İyi Bir İyot Kaynağı Olduğunu Biliyor muydunuz? 

Kuru erik ayrıca sindirim faydalarıyla bilinen bir mineral olan iyot içerir. Kuru erik, iyot içermesiyle bu listedeki diğer gıdalar kadar iyi bilinmese de iyot alımınızı artırabilir. Dengeli bir diyete dahil edildiğinde tiroid sağlığını destekleyebilen sağlıklı, lif açısından zengin bir atıştırmalıktır.

• Etkili Bir İyot Desteği: Kızılcık

İyot, ekşi tadı ve tıbbi özellikleri nedeniyle popüler olan kızılcıklarda bulunan bir eser elementtir. Taze meyve, kuru meyve veya meyve suyu olarak tüketilen kızılcık, yemeklerinize mayhoş bir tat katabilir, aynı zamanda iyot ve antioksidanlar da sunabilir.

Burada listelenen gıdaların dışında, bazı yoğurt ürünleri veya iyotlu tuz gibi bazı işlenmiş gıdalar, iyot alımını artırmak için iyotla zenginleştirilir. Gıda takviyesi, besin değerini artırmak için işleme sırasında gıdalara belirli vitamin veya minerallerin eklenmesidir. 

Hangi gıdaların iyotla zenginleştirildiğini görmek için daima besin etiketlerini kontrol edin. Ayrıca diğer sağlık koşullarını tetikleyebileceği için tuz alımını sınırladığınızdan emin olun.

İyot Eksikliği Nasıl Geçer?

İyot Takviyesinde Nelere Dikkat Edilmeli?

Çocuğunuza iyot takviyesi vermeyi seçerseniz dikkate almanız gereken iki şey vardır: Öncelikle çocuklar için doğru dozları içerdiğinden emin olmak için ürün etiketlerini dikkatlice okuyun. Çok fazla iyot çocuğunuzun sağlığına zararlıdır, bu nedenle yetişkinlere yönelik ürünlerden kaçının. Ve öcnesinde mutlaka doktorunuza danışın. 

İkincisi, yalnızca saygın üreticilerin ürünlerini tercih edin. Çocuklarınıza verdiğiniz besin takviyelerinin kalitesinden ödün vermek istemezsiniz; bu nedenle yalnızca güvenilir markalardan satın alın.