Erken Ergenlik Boyu Kısaltıyor

Melis DEMİRYAS
Yayın : 06.07.2012 - Güncelleme : 28.09.2024

Erken ergenliğin tek bir nedeni olmadığı için tümüyle önlenmesi mümkün olmuyor. Ancak çocukların hormonlu gıdalardan uzak tutulmaları ve spora yönlendirilmeleri gibi çeşitli önlemler fayda sağlayabiliyor. Çocuk ve Ergen Endokrinolojisi Uzmanı Prof. Dr. Serap Semiz, ailelerin erken ergenlik belirtilerinde ayrıca zaman kaybetmeden konu ile ilgili uzman bir hekime başvurmaları gerektiğine dikkat çekerek, “Çünkü erken ergenlik çocuğun psikolojik sorunlar yaşamasının yanı sıra, ileride kısa boylu kalmasına da neden olabiliyor.” uyarısında bulundu.

Kızlarda 8, erkeklerde ise 9 yaşından önce ergenlik bulgularının başlamasının, erken ergenlik olarak tanımlandığını kaydeden Uzman Klinik Psikolog Dr. Gökçe Vogt, erken ergenliğin beynin erken sinyalinden kaynaklandığını söyledi. Erken ergenlik sürecinde çocuğun çevresinden aldığı geribildirimleri çok önemsediğini kaydeden Dr. Gökçe Vogt, erken ergenlik sürecinin aileler tarafından doğru şekilde yönetilmesinin önemini vurguladı. Dr. Gökçe Vogt’a göre, erken ergenlik kız çocuklarda erkek çocuklara oranla daha yaygın şekilde görülüyor.

Uzman Klinik Psikolog Dr. Gökçe Vogt ise erken ergenlik ve bu döneme ilişkin sorunlarla ilgili değerlendirmede bulundu. 

Ergenlik bulguları erken başlıyorsa…

Çocukluk dönemi sonrası ve yetişkinlik dönemi öncesi dönemin ergenlik olarak adlandırıldığını kaydeden Dr. Gökçe Vogt, “Ergenlik kızlarda ortalama 10 yaş civarında erkeklerde ise 12 yaş civarında başlamaktadır. Ergenlik, kemiklerin ve kasların hızlı büyümesini, vücut şeklindeki ve boyutundaki değişiklikleri ve vücudun üreme yeteneğinin gelişimini içermektedir. Kızlarda 8, erkeklerde ise 9 yaşından önce ergenlik bulgularının başlaması, erken ergenlik olarak tanımlanmaktadır.” dedi.

“Erken ergenliğe neyin neden olduğunu anlamak için, ergenliğin başlamasına neyin neden olduğunu bilmek yardımcı olacaktır” diyen Dr. Gökçe Vogt, ergenliğin başlangıcının normalde hipotalamus tarafından tetiklendiğini söyledi.

Erken ergenlik, beynin erken sinyalinden kaynaklanıyor

Beynin bu bölgesinin hipofiz bezine, yumurtalıkları veya testisleri seks hormonları üretmesi için uyaran hormonları salması için sinyal verdiğini kaydeden Dr. Gökçe Vogt, “Erken ergenlik, en yaygın olarak özellikle kızlarda, beynin olması gerekenden bu sinyali daha erken göndermesinden kaynaklanmaktadır. Altta yatan başka bir tıbbi sorun veya tetikleyici bulunmamaktadır. Daha az sıklıkla ise erken ergenlik, tümör veya travma gibi daha ciddi bir sorundan kaynaklanmaktadır. Tiroid veya yumurtalık sorunları da erken ergenliği tetikleyebilmektedir. Bu durumlarda, genellikle daha ciddi bir soruna işaret eden başka belirtiler de ortaya çıkmaktadır.” uyarısında bulundu.

Erken ergenlik erkek çocuklarda daha az görülüyor

Erken ergenliğin, erkek çocuklarda daha az görüldüğünü ve başka bir tıbbi sorunla ilişkili olma olasılığının daha yüksek olduğunu ifade eden Dr. Gökçe Vogt, “Erkeklerin yaklaşık yüzde 5'i için durum kalıtsaldır. Ek olarak yanlış beslenme ve kullanılan bazı kimyasal maddelerin hormonal sistemi etkilemesi de ergenliğe girme yaşını etkileyen faktörlerdendir. Günümüzde erken ergenliğe yol açan önemli faktörlerden bir tanesi obezitedir.” diye konuştu.

Erken ergenliğin olumsuz etkileri gözlemleniyor

Ergenlik öncesi dönemde çocukların en büyük önceliğinin akranlarına uyum sağlamak olduğunu kaydeden Dr. Gökçe Vogt, erken ergenliğin olumsuz etkilerine ilişkin çalışmaların bulunduğunu belirterek şunları söyledi:

“Bu açıdan bakıldığında akranlarından fiziksel olarak farklılaşmak onların zihinsel sağlıklarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Ergenliğe yaşıtlarından daha erken başlayan gençler üzerinde yapılan bir araştırmada, erken ergenliğe giren kızların depresyon, madde kullanımı ve erken cinsel davranış gibi birçok psiko-sosyal sorun açısından yüksek risk altında olduğunu ortaya koymuştur. Bir diğer araştırmada ise erken ergenliğe giren kız ve erkeklerin bu değişim süreci boyunca kaygı düzeylerinin yükseldiğini, olumsuz benlik imajına sahip olmaya başladıklarını ve kişilerarası ilişkilerde stres yaşadıklarını ortaya koyulmuştur. Ek olarak özellikle kızlarda ergen ergenlik yeme bozuklukları ve yıkıcı davranış bozuklukları ile ilişkili bulunmuştur.”

Bu dönemde alınan geribildirimler etkiliyor

Çocukların erken geliştiğinde, hareket etme ve düşünme biçimlerinin her zaman görüntüleri ile uyuşmadığını kaydeden Dr. Gökçe Vogt, “Bu sebeple diğer çocuklar ve yetişkinler, neler yapabilecekleri özellikle olgunlukları konusunda hatalı varsayımlarda bulunabilmektedirler. Özellikle bu durum kızlar için daha zorlayıcı ve endişe verici olabilmektedir. Bu değişim sürecinde çocuklar kendileri hakkında birçok kaynaktan geribildirim almaktadırlar ve tüm bu bilgilerle kendileri hakkında çıkarımlarda bulunmaktadırlar. Dış dünyadan gelen tüm bu geribildirimleri ebeveynlerin kontrol etmeye çalışmaları neredeyse imkânsızdır.” dedi.

Sevgi dolu aile ortamı ve ebeveyn desteği şart!

Bu dönemde en büyük görevin ailelere düştüğünü ifade eden Dr. Gökçe Vogt, “Bu sebeple ebeveynlerin en temel yapması gereken şey, çocukları için sevgi dolu bir aile ortamı oluşturmalarıdır. Çocuklarının yanında olduklarına, ona destek olacaklarına dair mesajlar vermeleri gerekmektedir. Destekleyici ebeveyne sahip olan çocuklar bu değişim sürecinde çok daha az zorlanacaklardır.” dedi.

Çocuğa yaşadığı değişimin normal olduğu anlatılmalı

Ebeveynlerin birincil olarak yapması gerekenin, çocuklarına neler olduğuna dair basit ve doğru bir açıklama yapmaları olduğunu belirten Dr. Gökçe Vogt, “Çocuklarının yaşadıkları bu değişimlerin normal olduğu, ancak olması gerekenden daha erken olduğu ve bu sebeple doktordan destek almaları gerektiği konusunda bilgi vermelidirler. Ebeveynlere ‘Herkes ergenlik döneminden geçer seninki erken başladı’ şeklinde cümleler yardımcı olabilir.” tavsiyesinde bulundu.

Çocuğun sosyal çevresi iyi gözlemlenmeli

Ebeveynler için düşük notlar, okuldaki sorunlar, gündelik aktivitelere ilgi kaybı ve mutsuzluğun uyarıcı işaretler olabileceğini kaydeden Dr. Gökçe Vogt, sözlerini şöyle tamamladı:

“Erken ergenliğe giren çocukların ebeveynlerinin özellikle dikkat etmesi gereken bir diğer durum ise çocuklarının arkadaşlarıdır. Yapılan araştırmalar erken ergenliğe giren çocukların sosyal çevrelerinin onları madde kullanımı gibi olumsuz davranışlara yönlendirmede en büyük etken olduğunu ortaya koymaktadır.  Çocuklarının sağlıklı vücut imajına ve güçlük benlik saygısına sahip olması için, ebeveynler çocuklarının görünüşleri hakkında yorumlar yapmamalıdırlar.”

Erken Ergenliğin Altında Ciddi Problemler Yatabilir

Çocukların ergenlik başlama yaşı genellikle anne-babanın ergenlik yaşlarına paralellik gösteriyor. Ancak bazen çocuklar erken dönemde ergenliğe giriyor ve bu durum hem ruhsal hem fiziksel sağlıklarını olumsuz yönde etkileyebiliyor. Erken ergenliğe giren kızların çok az bir kısmında altta ciddi bir problem yatarken, erkek çocuklarda ise kafa içi tümörleri gibi ciddi problem riski daha yüksek oluyor. 

Erken ergenlik çocuğun ileride kısa boylu kalmasına yol açabiliyor! Bu durumda ayrıca zaman kaybetmeden bir çocuk endokrinoloji uzmanına başvurmak gerekiyor. 

Erken ergenliğin tek bir nedeni olmadığı için tamamen önlenmesi mümkün değil. Ancak, çocukların katkılı gıdalardan uzak tutulmaları, sağlıklı ve dengeli beslenmelerinin sağlanması, aktivitelerinin artırılması, spora yönlendirilmesi ve cinsel uyarılardan korunması önem taşıyor.

En önemli nedeni vücuttaki yağ oranının artması

Kızlarda erken ergenliğin en önemli nedeni obezitenin son yıllarda hızla artış göstermesi. Yapılan bazı çalışmalarda  ergenliğin öne kaydığı grupta daha çok sayıda fazla kilolu ve obez kız çocuklarının bulunduğu ortaya konuldu. Diğer bir deyişle, vücut yağ oranının artması ergenlik bulgularının daha erken başlamasına neden oluyor. Ayrıca erken ergenliğin,  “endokrin bozucular” olarak isimlendirilen ve hormonal dengeleri bozan, dışarıdan alınan maddelerle ilişkili olabileceğini gösteren yayınlar var. 

Endokrin bozucu maddeler; plastik, deterjan, böcek ilaçları ve endüstriyel kimyasallarda bulunuyor. Aynı zamanda endokrin bozucular içeren domates, çilek, fındık, salatalık gibi birçok sebze-meyve, hormonla büyütülen hayvanların etleri ile yumurtaların tüketilmesi ve endüstride kullanılan kimyasallarla temas edilmesi de erken ergenliğe yol açabiliyor.  

Yaşıtlarından Dışlandığı İçin İçine Kapanıyor

Hızlı boy ve kilo artışı ile cinsiyet özelliklerinin belirginleşmesi,  çocuğun hızla akranların¬dan farklılaşmasına neden oluyor. Bedenleri ile yaşları arasındaki bu uyumsuzluk sonucu bu çocuklar, yaşıtı olan arkadaş grubu içine alınmadıkları için izole olabiliyor. Ayrıca gelişmiş beden görünümü nedeniyle çevreleri tarafından daha büyük olarak algılanmaları sonucu yaşıtlarına göre daha olgun davranışlar bekleniyor.

Psikolojik gelişimi buna uygun olmayan çocuklar da, çevreleri tarafından davranış bozukluğu olan bir çocukmuş gibi değerlendirilebiliyor.

Kısa Boylu Kalabiliyor

Erken ergenlikte yaşanan bir başka önemli sorun ise boy kısalığı. Cinsiyet hormonlarının etkisiyle yaşıtlarından önce hızlı boy atan çocuğun kemiklerindeki büyüme kıkırdakları erken kapanacağı için büyümesi yaşıtlarından önce tamamlanıyor ve final boyu kısa kalıyor. Böylece önceleri yaşıtlarına göre uzun olan çocuğun büyümesi daha erken tamamlandığından, genetik boy potansiyeli iyi olsa bile, boyda kayıp yaşandığı için yetişkin boyu kısa kalıyor.

İhtiyaç Duyulursa Hormon Tedavisine Başvuruluyor

Her erken ergenlik sorununda tedavi gerekmiyor. Bazen belirtileri erken başlamakla birlikte ergenliğin ilerleme hızı yavaş ve hormonal aktivasyonu düşük oluyor. Ayrıca çocuğun kemik yaşı fazla ilerlemiyor. İşte bu tür durumlarda tedaviye ihtiyaç duyulmuyor. Erken cinsel gelişim, beyindeki merkezlerin erken uyarılmasına bağlı ise tedavide bu gelişimi önleyen hormon enjeksiyonu tedavisine başvuruluyor. Genellikle ailelerin "çocuklarına hormon verilmesinin zararlı olabileceği"  şeklinde endişeleri bulunuyor.

Oysa bu tedavide kullanılan ilaçların kalıcı etkileri olmuyor. Ayda bir ya da 3 ayda bir kez uygulanan enjeksiyonun etkileri sadece kullanıldıkları süre içinde geçerli oluyor. Dolayısıyla çocuk ergenlik için uygun yaşa geldiğinde enjeksiyonların kesilmesiyle cinsel gelişim kaldığı yerden devam ediyor.

Ergenlik Yaşı Düşüyor mu?

Beslenme koşullarının düzelmesi ve çevresel uyaranların etkisiyle ABD ve Avrupa’da 20. yüzyıl başlarından ortalarına kadar ergenlik yaşı her 10 yılda bir 2-3 ay kadar öne geldi. Bu değişiklik yüzyılın eğilimi olarak yorumlandı.  Ancak yapılan araştırmalarda 1970’lerden bu yana ergenlik yaşında önemli bir değişiklik olmadığı gözlendi.

Türkiye' de yapılan çalışmalarda son yıllarda meme gelişiminin hafif erkene kaydığı, ancak ilk adet görülme yaşının son 30 yılda değişmediği ve Türk  kızları için ortalama 12,5 yaş olarak devam ettiği ortaya kondu.

Çocuğunuzda erken ergenlik sorunu var mı?

• Ergenlik kızlarda 8-13 (ortalama 10-10,5), erkeklerde 9-14 (11-11,5 ) yaşları arasında başlıyor. Ergenlik bulgularının başlaması ile tamamlanması 3-4 yıl sürüyor.

• Ergenliğin ilk belirtisi çoğunlukla kızlarda meme gelişimi, erkekte ise testis hacminde artışla başlıyor.  Bunları pubik bölge ve koltuk altındaki  kıllanma takip ediyor.

• Bu gelişimin kızlarda 8 yaş, erkeklerde 9 yaştan önce başlaması erken ergenlik olarak nitelendiriliyor.

• Ayrıca kızlarda ilk adet 10-15 (ortalama 12,5) yaşları arasında başlıyor. İlk adet kanamasının 10 yaşından erken olması da erken adet  olarak kabul ediliyor.