Aile Dinamikleri Çocuğun Sınav Başarısını Nasıl Etkiler?

Ecem Demir
Yayın : 13.06.2025

Lise ve üniversite geçiş sınavları, öğrenciler için olduğu kadar aileler için de zorlu ve yoğun bir dönem. Bu süreçte yaşanan stres yalnızca sınav sonucuna değil, aynı zamanda öğrencinin ruh hâline, özgüvenine ve aile içi ilişkilere de etki edebiliyor. 

Klinik Psikolog Ecem Demir, sınav sürecinde ailenin rolünün gençlerin psikolojik sağlığı üzerindeki etkisine dikkat çekti.

Sınav stresi; kaygı, dikkat dağınıklığı, uyku problemleri, sinirlilik, mide ve baş ağrısı gibi hem fiziksel hem duygusal belirtilerle kendini gösterebilir. Bu belirtilerin altında yalnızca akademik kaygılar değil, aynı zamanda ebeveynlerin bilinçsizce aktardığı baskılar da yer alabilir.

Psikolog Demir, sınav döneminin yalnızca akademik değil, psikolojik ve aile içi ilişkiler açısından da dikkatle ele alınması gereken çok yönlü bir süreç olduğunu vurguluyor.

Aile içindeki sağlıklı ortam çocuğun özgüvenini artırırır, stresi azaltır ve öğrencilerin hedeflerine daha iyi odaklanmasına yardımcı olur.

Sınav Başarısında Aile Desteğinin Rolü Büyük 

1. Aileler Sınav Dönemlerinde Çocuklarını Üzerindeki Baskısı 

• Çocuğunuz Sınav Döneminde Aile Baskısı mı, Aile Desteği görüyor? 

Türkiye’de sınavlar sıklıkla “geleceğe açılan kapı” olarak tanımlanırken, bu durum gençler kadar ebeveynler üzerinde de baskı yaratabiliyor. Klinik Psikolog Ecem Demir, “Ebeveynler çocuklarına destek olmak isterken farkında olmadan kendi beklentilerini ve hayal kırıklıklarını yansıtabiliyorlar. Bu, çocukların kendi başarılarını değil, ebeveynlerinin duygusal tatminini sağlama amacıyla hareket etmelerine neden olabilir” diyor.

Ebeveynlerin çocuklarına yönelik bilinçdışı yansımaları, gençlerde ‘yalnızca başarılı olursam değerliyim’ inancının gelişmesine sebep olabilir. Bu inanç, çocukların özerkliklerini zedelerken, içsel motivasyonlarını da baskı altında bırakabilir. Demir, özellikle sınav gibi yüksek stresli dönemlerde, bu tür dinamiklerin öğrencinin ruh sağlığını olumsuz etkileyebileceğini belirtiyor.

2. Aile Kuralları Sınav Performansını Nasıl Etkiler? 

Sınav yılı, aile içi rollerin ve sınırların belirsizleşebildiği, çocuğun başarısının tüm ailenin duygusal dengesiyle ilişkilendirildiği bir döneme dönüşebildiğini belirten Klinik Psikolog Ecem Demir “Bu noktada destekleyici ebeveynlik ile baskıcı yaklaşım arasındaki çizgi bulanıklaşıyor. “Bizi mahcup etme” ya da “Bu sınav hepimizin emeği” gibi ifadelerle çocuğa yüklenen beklenti, sınav sürecini daha da zorlaştırabiliyor” dedi.

3. Çocuk Sınav Döneminde Ne Yaşar? 

• İçsel Çatışma, Sahte Benlik ve Duygusal Yalnızlık 

Klinik Psikolog Ecem Demir, ebeveyn baskısının gençlerde içsel çatışmalara yol açabileceğini ifade ediyor. Genç, ebeveynlerinin beklentilerini karşılama arzusu ile bireysel özgürlüğü arasında sıkışmış hissedebilir. Bu durum, psikosomatik belirtilere, akademik tükenmişliğe ve hatta kasıtlı başarısızlıklara (akademik sabotaj) kadar varabilir.

Bu süreçte bazı çocuklar, Winnicott’un tanımladığı “sahte benlik” yapısını geliştirebilir. Bu yapıda gençler, kendi doğal eğilimlerini bastırarak, çevre beklentilerine göre hareket etmeyi öğrenirler. Ancak bu durum uzun vadede duygusal yıpranmaya, aidiyet kaybına ve izolasyona yol açabilir.

Yansıtıcı Ebeveynlik, Çocuğun Duygusal İyilik Halinin Anahtarıdır 

4. Aileler Sınav Dönemlerinde Çocuklarına Nasıl Yaklaşmalı?

Sınav döneminde sağlıklı bir ebeveyn-çocuk ilişkisi için yansıtıcı ebeveynlik yaklaşımı kritik önem taşır. Klinik Psikolog Ecem Demir bu kavramı şöyle açıklıyor: “Yansıtıcı ebeveynlik, çocuğun duygularını anlamaya çalışırken, ebeveynin kendi geçmiş deneyimlerinden bağımsız şekilde, çocuğun bireyselliğini kabul ederek yaklaşmasıdır” Bu yaklaşım, çocuğun baskıdan uzak, desteklenmiş ve anlaşılmış hissetmesini sağlar.

Ebeveynlerin kendi başarı-özdeğer ilişkilerini fark etmeleri, çocuklarına aktardıkları bilinçdışı baskıları azaltabilir. Çocuğu “hemen çözülmesi gereken bir sorun” olarak görmek yerine, onun duygularını dinlemek ve yanında durmak, sınav stresinin yönetiminde büyük bir fark yaratır.

Üzerinde Durmadan Dahil Olun

Destek ve baskı arasında ince bir çizgi vardır. İlerleme hakkında soru sormak iyidir, ancak mükemmellik talep etmemeye çalışın. Bunun yerine, çabaya ve rutine odaklanın. Planlama, isterlerse materyali gözden geçirme veya onları hafifçe test etme konusunda yardım teklif edin.

Ailelere Psikolojik Destek Önerileri 

Sağlıklı Alışkanlıkları Teşvik Edin

Uyku, yemek ve molalar isteğe bağlı değil, hayati öneme sahiptir. Düzenli uyku düzenlerini, besleyici öğünleri ve rahatlama zamanını teşvik edin. Bu basit alışkanlıklar hafızayı, enerjiyi ve ruh halini iyileştirebilir.

Mümkün olduğunca ekranları ve sosyal dikkat dağıtıcı unsurları kontrol altında tutun, ancak bunları tamamen kesmeyin. Denge önemlidir. Onlara ara verip yeniden şarj olmanın sorun olmadığını bildirin. Zihinsel iyilik hali, akademik performans kadar önemlidir.

Klinik Psikolog Ecem Demir, sınav yılı boyunca ailelerin dikkat etmesi gereken başlıca noktaları şöyle sıralıyor:

• Çocuğun başarısını kendi ebeveynlik başarınızla ilişkilendirmeyin.
• “Senin için buradayız” mesajını net bir şekilde verin.
• Performansa değil, çabaya ve sürece odaklanın.
• Kendi kaygılarınızı fark edin ve çocuğunuza yansıtmamaya özen gösterin.
• Çocuğun bireyselliğine saygı duyun, onu kendi hızında destekleyin.

Sınav dönemi yalnızca bir akademik maraton değil; aynı zamanda gençlerin psikolojik gelişimi ve aile ilişkilerinin yeniden şekillendiği hassas bir süreçtir. Klinik Psikolog Ecem Demir, “Bu süreçte çocuğa duyulan sevgi, sadece başarıya değil, varoluşuna yöneltilmelidir. Sınavlar gelip geçer, ancak çocukların kendileriyle ve aileleriyle kurdukları ilişkiler ömür boyu etkisini sürdürür” diyerek aileleri empatik ve yansıtıcı bir yaklaşım benimsemeye davet ediyor.

• Ne Zaman Geri Adım Atacağınızı Bilin

Bazen en iyi destek çocuğunuza güvenmektir. Temeli atmaya yardımcı oldunuz, şimdi sıra onun üzerine inşa etmesine izin vermekte. Onlara ellerinden gelenin en iyisini yapmanın yeterli olduğunu hatırlatın. Sınavlar önemlidir, ancak değerlerini tanımlamazlar.

Bunaltıcı stres veya tükenmişlik belirtileri fark ederseniz, konuşun. Yardım teklif edin ve gerekirse tavsiye için bir öğretmene veya ruh sağlığı hizmetine ulaşın. Sorunları erken fark etmek, büyümelerini önleyebilir.

Sınav Başarısını Desteklemek Evde Başlar

Çocuğunuzu desteklemek için uzman bilgisine veya gösterişli araçlara ihtiyacınız yok, sadece zaman, özen ve biraz sabır. Oynadığınız rol herhangi bir kağıda not edilmeyebilir, ancak onların özgüveninde ve dayanıklılığında kendini gösterecektir.