Demir Eksikliği Çocuklarda Zekâ Geriliğine Yol Açıyor

Cansu Buldu ÇAN
Yayın : 13.10.2011 - Güncelleme : 27.05.2024

Uzmanlar uyarıyor: Eğer çocuğunuz sürekli iştahsızsa, enerjisi eskisinden düşükse, sık hasta oluyorsa veya solgun görünüyorsa nedeni demir eksikliği olabilir.

Anne sütüyle beslenemeyen bebeklerde demir eksikliği görülebilir diyen Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Aslı Toros, çocuklarda demir eksikliğinin zekâ geriliğine yol açtığını söylüyor. Dr. Toros demir eksikliğinin tedavisine yönelik bakın hangi bilgeleri veriyor.

Huzursuzluk, iştahsızlık, çok uyuma, halsizlik ve çabuk yorulma… Bunlar bebeklerde ve çocuklarda görülen demir eksikliğinin önemli belirtileri arasındadır. Çocuklarda demir eksikliği pek çok hastalığa işaret etmekle birlikte, zekâ geriliğine dahi yol açabilmektedir.  

Kansızlık özellikle bebeklik ve çocukluk çağında daha sık rastlanıyor.

Çocuklarda Demir Eksikliği Zekâ Geriliği Sebebi

1. Bebek ve Çocuklarda Kansızlık Sık Görülen Bir Durum

Demir, beyin fonksiyonlarından bağışıklık sistemine birçok hayati işlevde rolü olan önemli bir mineraldir ve eksikliği tedavi edilmezse gelişim geriliğine varan sonuçlara yol açabilir.

Bebeklik ve çocukluk döneminde demir eksikliğine bağlı kansızlık sorunu bazı hastalıkların habercisidir. Kansızlık her yaşta görülebilen bir sorundur; ancak özellikle bebeklik ve çocukluk çağında daha sık rastlanmaktadır. Bunun temel sebebi bebeğin anne sütü almaması ve demirden eksik gıdalarla beslenmesidir. 

Demir eksikliğine bağlı kansızlık basit bir sorun değildir. Sadece fiziksel rahatsızlıklara neden olmakla kalmayıp, bebeklerde zekâ düzeyini de etkilemektedir. Bu nedenle ailelerin, bebek ve çocuklarında sık görülen kansızlığın belirtilerini iyi gözlemlemesi ve zamanında uzmana başvurması gerekmektedir.

Çocuklarda Demir Eksikliği Büyümeye Engel

2. Demir Eksikliğinin Belirtileri Neler?

Süt çocuklarında huzursuzluk, davranış değişiklikleri, iştahsızlık, uykusuzluk veya normalin üzerinde uyuma gibi belirtiler görülmektedir. Daha büyük çocuklarda ve çocukluktan yetişkinliğe geçiş döneminde ise; yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, baş ağrısı, çabuk yorulma ve nefes darlığı gibi yakınmalar ile ortaya çıkmaktadır.

Demir eksikliği çocuklarda en sık görülen kansızlık nedenlerinden biridir. Demir, vücutta kırmızı kan hücrelerinin oluşumunda görev alan bir mineraldir ve birçok hayati işlevin yerine getirilmesi için önemlidir. Ancak, yetersiz demir alımı veya alınan demirin yetersiz emilimi sonucunda çocuklar demir eksikliği riskiyle karşı karşıya kalır.

Demir eksikliği, çocukların sağlıklı büyümesini engelleyebilir. Demir, beyin fonksiyonlarından bağışıklık sistemine birçok hayati işlevde rolü olan bir mineral olduğundan eksikliği tedavi edilmezse gelişim geriliğine varan sonuçlar doğabilir.  

Ebeveynlerin çocuklarını iyi gözlemleyerek bir belirti fark ettiklerinde hemen doktorlarına müracaat etmeleri, bir belirti olmasa bile çocuklarının rutin muayenelerini aksatmamaları büyük önem taşır.

Demir eksikliği anemisi, çocuklarda enerji düşüklüğüne ve sürekli bir yorgunluk haline neden olabilir. Çocuğunuzun enerji seviyesinde belirgin bir düşüş fark ederseniz, demir düzeyini kontrol ettirmeniz önerilir.

3. Demir Eksikliği Anemisi Nedir? 

Anemi, kanda hemoglobin konsantrasyonunun veya kırmızı kan hücrelerinin (alyuvarların) sayısının beraber veya ayrı olarak o yaşa uygun normal değerlerin altına düşmesi sonucu oluşan bir klinik tablodur. Bu değerlerin azalması sonucu kanın oksijen taşıma kapasitesi ve dokulara giden oksijen miktarı azalır.

4. Bebeklik Çağı ve Ergenlik Döneminde Demir Eksikliği Anemisi Sık Görülüyor 

Çocuklarda aneminin oluşmasında diyetin çok büyük bir önemi vardır. Diyetin en önemli olduğu yaş grupları; 6 ay ile 2 yaş arası ve bir de çocukluktan ergenliğe geçiş dönemdir. Büyümenin çok hızlı olduğu bu iki dönemde, demirden fakir yiyeceklerle beslenilmesi sonucunda, demir eksikliği anemisi meydana gelebilir. 

Adolesan (çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemi), kızlarda adet kanamalarının düzensiz ve fazla olması da demir eksikliğine katkıda bulunan bir faktördür.

Kan yapımında önemli rol oynayan diğer iki besinsel faktör B12 vitamini ve folik asittir. Ancak bu iki besinin eksikliğine bağlı anemiler, çocuklardaki demir eksikliğine bağlı anemi kadar sık görülmez. Sadece diyet değil bazı ilaçların kullanımı da çocuklarda anemiye neden olur. 

İlaçlar ya alyuvarların yıkımına katkıda bulunarak veya kemik iliğine doğrudan toksik etki göstererek alyuvar yapımını baskılamak suretiyle anemi meydana getirir. Çocuklarda kronik hastalıkların ve sık geçirilen enfeksiyonların anemiye neden olduğu bilinen bir gerçektir.

Çocuklarda Demir Eksikliğine Ne İyi Gelir?

5. Çocuğunuz İçin Dengeli Bir Beslenme Programı Oluşturun

• Fast Food Tüketilmemeli

Çocuklarda demir eksikliği yüzde ve dudaklarda renk değişikliğine yol açabilir. Ayrıca demir eksikliği olan çocuklar genellikle iştahlarını kaybeder. Bu nedenle tedaviye kombine olarak demir açısından zengin gıdaları (kırmızı et, tavuk, balık, kuru meyveler, baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler vb.) düzenli olarak tüketmelerini teşvik etmek önerilebilir.

Ayrıca çocuklarda demir eksikliği onları enfeksiyonlara karşı daha savunmasız hale de getirebilir. Buna bağlı olarak çok daha sık hastalanabilirler.

6 aylıkken yapılan rutin kan incelemesinde veya şikayet ya da muayenede şüphelenilmesi üzerine yapılan tetkiklerde kan hemoglobin(protein) düzeyinin, demir düzeyinin veya ferritin (depo demiri) düzeylerinin yaş aralıklarının altına düşmesi ile tanı konulur. Tetkik sonuçlarına göre, demirden zengin diyet veya demir preparatları(materyal) ile tedavi planlanır.

Çocuklarda demir eksikliğinin önlenmesi ve tedavi edilmesinde en önemli noktalardan biri çocuğunuz için dengeli bir beslenme programı oluşturulması ve ebeveynin çocuğu bu programa teşvik etmesidir.

Çocukların mümkün olduğunca fast food, şekerli atıştırmalıklar ve hazır gıdalar yerine doğal ve besleyici gıdaları tercih etmeleri sağlanmalıdır. Ayrıca demir emilimini artıracağından C vitamini içeren gıdalar da beslenme programına dahil edilebilir.

Demir takviyesi yalnızca doktorunuzun reçetelendirmesi ile ve önerdiği şekilde kullanılmalıdır. Demir eksikliği rutin muayene ve tetkiklerle erken dönemde tanılanabilir ve tedavi edilebilir.

Demir Eksikliği Olan Çocuğa Ne Yapılmalı?

6. Dr. Aslı Toros'tan Anne ve Babalara Önemli Öneriler

• Anne sütü ile beslenen bebeklerde, annede demir eksikliği yoksa ilk 6 ay demir eksikliği görülmemektedir. 

• Anne sütündeki demir çok kolay emilebildiği için miktar olarak yeterli gelir. Ancak altı aydan sonra ek gıdalar ile yetersiz demir alan bebek, demir eksikliği tehlikesi ile karşı karşıya kalır. 

• Demir en çok kırmızı ette, yumurta sarısında, yeşil sebzelerde ve tahılda bulunur. 

• Demir eksikliğinin gelişmemesi için etten ve sebzelerden gelen demirin dengeli alınması gerekir. 

• Demir eksikliği anemisinin engellenmesi için diyete önem verilmeli, demirden zengin ek gıdalara zamanında ve uygun şekilde başlanmalıdır.